Elke maand schrijft onze directeur Ewout van der Horst een blog met Deventerse verhalen.
‘Als ik ’s morgens over de Nieuwe Markt en het Grote Kerkhof naar mijn werk fiets en ik zie al die prachtige oude gebouwen, dan voel ik mij in een lange traditie staan. Eeuwenlang zijn in Deventer boeken gemaakt en verhandeld. En ik verdien er nog steeds mijn brood mee.’ Aan het woord is Goos Görtemöller die samen met zijn vrouw Toos eigenaar is van het antiquariaat Gedrukt & Geknipt voor U. Op een doordeweekse dag zoek ik ze op in hun winkel aan de Kleine Overstraat.
Aanleiding voor het gesprek vormt het bekroonde boek Deventer Boekenstad. Twaalf eeuwen boekcultuur aan de IJssel, dat onlangs is verkozen tot Overijssels Boek van het Jaar. De gelijknamige tentoonstelling in De Waag heb ik indertijd wel bezocht, maar het boek zelf had ik nog niet gelezen. Zeker een aanrader! Het geeft letterlijk een prachtig inkijkje in de rijke traditie van boekproductie in Deventer. Ongelofelijk te zien hoe door de eeuwen heen telkens nieuwe boekdrukkers en uitgevers van naam en faam deze traditie nieuw leven inbliezen.
Met een kop koffie tussen de keurig geordende boeken probeer ik wat meer gevoel te ontwikkelen bij het begrip Deventer Boekenstad. Ik spreek met Goos en Toos over hun liefde voor lezen, mooie boeken en Deventer. En over hoe zij elkaar vonden, als boekenwurm en boekenverzamelaar. Goos Görtemöller (1956) was al jong geïnteresseerd in geschiedenis. ‘Als tiener kwam ik geregeld bij de Boekenman in het pand hiernaast. Mijnheer Gerards zat daar dan achter zijn tafel te roken, terwijl ik zocht naar boeken over met name kastelen.’ Om zijn hobby als boekenverzamelaar te bekostigen, begon Goos geleidelijk in boeken te handelen.
Intussen verslond zijn aanstaande op haar woonadres in de Voorstad het ene boek na het andere. Toos haar ouders hadden hun keuterboerderijtje in Gorssel verruild voor een arbeiderswoning met dito betrekking in de stad. Als enige van het gezin heeft Toos (1955) doorgeleerd: ‘Wij hadden geen boeken in huis. Ik geloof niet dat mijn ouders ooit een boek lazen. Verder dan de krant kwamen zij niet.’ Zelf las Toos zo ongeveer alles wat de Openbare Bibliotheek aan de Brink te bieden had.
Als in een Deventer sprookje troffen het leesmonster en de bibliofiel elkaar tijdens hun lessen bij dansschool Eppink. Hun verbintenis werd bekroond met twee kindertjes. Goos werkte inmiddels als bij bibliothecaris, maar droomde van een eigen boekhandel. ‘Op een dag kwam hij thuis met de mededeling dat hij een pand had gehuurd’, vertelt Toos. ‘Toen was er geen weg meer terug.’ Bijna 25 jaar geleden opende Gedrukt & Geknipt voor U de deuren. Later kwam er nog een pand aan de overkant van de straat bij. ‘Ik heb de winkel nog lange tijd gecombineerd met mijn werk als bibliothecaris’, vertelt Goos. ‘Dan was ik tussen de middag in de winkel, zodat Toos of onze medewerker kon pauzeren. Ook alle zaterdagen was ik natuurlijk in de zaak. Het was een drukke tijd met twee jonge kinderen, een baan en een eigen zaak.’
Welke betekenis heeft de term Deventer Boekenstad voor Goos en Toos? Hun antwoorden buitelen over elkaar heen. Ze schetsen een beeld van de beginjaren van de Deventer boekenmarkt, die als belangrijke aanjager fungeerde. Dankzij de boekenmarkt en de vestiging van steeds meer antiquariaten werd Deventer een begrip onder boekenliefhebbers, die vanuit het hele land op boekenjacht in de IJsselstad gaan. De Deventer antiquariaten werken ook samen qua marketing en communicatie, een unicum in Nederland. ‘Het is ook gewoon handel’, benadrukt Goos. ‘De stad fungeert nog steeds als handelscentrum voor de wijde omgeving en wij als middenstanders houden die aantrekkelijkheid in stand. Al wordt dat steeds lastiger met de concurrentie van bol.com.’. Een derde van hun omzet behalen Goos en Toos tegenwoordig via internet.
Het boek als product blijft fascineren. ‘Een echt boek is een gebonden boek’, zegt Goos stellig. ‘Een eeuw geleden maakten ze boeken die eruit zien als ware kunstwerken. Ik zou geen ander product kunnen verhandelen.’ Toch neemt het aantal verzamelaars af, ondervindt het echtpaar. ‘Wij verkopen veel paperbacks aan mensen die na het lezen ook weer afscheid nemen van zo’n boek’, stelt Toos. De tijd van uitpuilende boekenkasten in de woonkamer is voorgoed voorbij. Gelukkig blijft neuzen tussen oude boeken een geliefde bezigheid, ook bij jongeren. Goos: ‘Laatst hadden we hier nog een leerling die een stevig filosofieboek kocht. Daar neem ik mijn petje voor af!’
Frappant is dat de vraag naar Deventer Boekenstad het echtpaar ook een lofrede op de stad zelf ontlokt. De boekfanaten komen woorden tekort om aan te geven wat Deventer en de IJsselvallei voor ze betekent, met alle mensen die ze daar in de loop van tijd hebben leren kennen. ‘Voor geen goud zou ik willen verhuizen’, stelt Toos. ‘Het Westen is uitstekend voor een cultureel uitje, maar daarna wil ik gauw weer naar huis. Het is haast niet te beschrijven wat ik ervaar als ik hier door de Kleine Overstraat loop met zijn oude huizen en lichte kromming richting de Brink. Dan voel ik mij zo verbonden met deze stad.’