Elke maand schrijft onze directeur Ewout van der Horst een blog met Deventerse verhalen.
“De wereld wil bedrogen worden”, luidt een oud gezegde. Dat geldt zeker voor de wereld van de kunst. Een kooplustige kunstliefhebber wil het liefst een werk van een bekende naam aanschaffen om mee te pronken. Hij/zij is bereid flink in de buidel te tasten voor een kunstwerk dat zijn waarde behoudt. Er zijn genoeg begaafde kunstenaars die in deze behoefte willen voorzien. Bij gebrek aan eigen naamsbekendheid, imiteren zij een oude meester. Ze creëren een nieuw kunstwerk, maar zetten er de naam van Pablo Picasso of Karel Appel onder.
De geboren Deventenaar Han van Meegeren was zo’n meestervervalser. Hij ontdekte in de jaren dertig van de vorige eeuw een gat in de markt: De populariteit van de Delftse schilder Johannes Vermeer klom tot ongekende hoogte, maar zijn oeuvre was nogal beperkt. Deskundigen vermoedden dat Vermeer in zijn jonge jaren meer Bijbelse taferelen had geschilderd op een wat groter formaat dan zijn latere werk. Van Meegeren besloot in deze leemte te voorzien. Met wat trucs wist hij zijn schilderijen in de stijl van Vermeer oud te laten lijken. Zo schilderde hij op authentieke doeken uit de zeventiende eeuw en gebruikte hij recent uitgevonden kunststof (een vroege vorm van plastic) om de schilderijen sneller te laten uitharden.
Naar eigen zeggen is Van Meegeren Vermeers gaan vervalsen om wraak te nemen op zijn criticasters. Die hadden zich jarenlang neerbuigend uitgelaten over zijn eigen kunstwerken, die als traditioneel en weinig bezield werd weggezet. Op die stellingname valt nogal wat af te dingen. Van Meegeren gold jarenlang als succesvol portrettist in de high society in binnen- en buitenland en had diverse succesvolle tentoonstellingen. Hij leefde alleen op nogal grote voet. Als bon vivant zat hij ronduit om geld verlegen. Met zijn vervalsingen heeft hij vele miljoenen verdiend en hij besteedde zijn kapitaal het liefst aan vrouwen, drank en huizen.
Ondanks zijn vele omzwervingen heeft Van Meegeren de band met zijn geboortestad Deventer nooit verloochend. Hij onderhield er nauw contact met zijn familie, exposeerde in 1930 zelfs eenmalig in de Hereeniging en zette Deventer jeugdvrienden in voor de verkoop van zijn vervalsingen en beheer van zijn vastgoedimperium. Na zijn dood in 1947 vond hij aan de algemene begraafplaats aan de Raalterweg zijn laatste rustplaats. Een Han van Meegerenstraat is er niettemin in Deventer nooit gekomen. Daarvoor heeft de kunstenaar zich met zijn pro-Duitse houding tijdens de Tweede Wereldoorlog te omstreden gemaakt. Hij werd na de oorlog ontmaskerd doordat hij een Vermeer-vervalsing aan Hermann Göring, Hitlers rechterhand, had verkocht. De beschuldiging van landverraad weerlegde hij met een bekentenis over zijn jarenlange vervalsingspraktijk.
In 2016 schonk de ondernemersfamilie Schoemaker de grootste Vermeervervalsing van Han van Meegeren, Het Laatste Avondmaal, aan de gemeente Deventer. Het werk hangt al jaren op de topstukkenzaal van Museum De Waag. Vanwege de voorgenomen vernieuwing en uitbreiding van het museum, krijgt dat werk nu een plek aan de overkant in de voormalige bibliotheek. Hier opent binnen afzienbare termijn een nieuw museum met kunst uit de Deventer collecties. Het Laatste Avondmaal krijgt er een ereplek samen met de recent verworven verzameling eigen kunstwerken van Van Meegeren en bruiklenen uit andere musea. Daarmee keert ’s werelds bekendste meestervervalser symbolisch terug naar zijn geboortestad.
