In het kader van 80 jaar vrijheid schrijft onze directeur Ewout van der Horst dit voorjaar een wekelijks blog over de actuele waarde van vrijheid. In deze aflevering staat de vrijheid van angst centraal.
De dreiging van bombardementen was voor veel Deventenaren de meest ingrijpende ervaring tijdens de Tweede Wereldoorlog. Zodra het helder weer was in de laatste oorlogswinter lieten de geallieerden hun ongeleide bommen in de buurt van de strategische IJsselbruggen vallen. Zelden troffen ze doel. Wel raakten honderden huizen ernstig beschadigd. In totaal vielen er bij vijftien bombardementen 165 doden. ‘Mijn zus is op de RK begraafplaats aan de Ceintuurbaan begraven met haar kindje, nauwelijks 14 dagen oud’, vertelde de hoogbejaarde Thea van Dijk-Gerrits bijvoorbeeld. ‘Wat schrijnend was dat: een moeder met een pasgeboren baby. Dat beeld zie ik nog voor me: een heel klein kistje op de grotere kist.’
Angst is één van de dominante emoties in tijden van oorlog. President Roosevelt benoemde vrijheid van angst als een hoofdreden waarom de Amerikanen de strijd tegen het nazisme moesten voeren. Het is voor mensen die in vrijheid leven moeilijk voor te stellen wat oorlog met je doet. De voortdurende dreiging van geweld kruipt diep onder je huid. In de gesprekken die ik als historicus met ervaringsdeskundigen voerde, zag je die levensbedreiging vaak vele jaren na dato nog in de ogen terug.
Oorlog maakt een einde aan veel dromen. Mensen in conflictsituaties zijn amper bezig met hun idealen en hun toekomst, maar met overleven. Gebrek aan veiligheid slaat het fundament onder een beschaving weg. Ik sprak onlangs een Israëlische vriendin van mijn dochter, die geen idee heeft wat ze met haar leven wil beginnen. Ze walgt van het wraakzuchtige beleid van haar regering, heeft geprobeerd de dienstplicht te omzeilen, maar moet alsnog vier jaar vervangende arbeid voor het leger verrichten. Wat een contrast met mijn studerende dochters!
Momenteel laten wij de Oekraïners – meer dan de Amerikanen – opdraaien voor de Europese veiligheid. Onze oosterburen roepen succesvol een halt toe aan de Russische expansiedrift. Zij betalen daarvoor een hoge prijs. In hoeverre is Europa bereid om verantwoordelijkheid te nemen voor de vrijheid van buurlanden? Het Amerikaanse voorbeeld van 80 jaar geleden is niet vanzelfsprekend meer. Met eng nationalisme of naïef pacifisme koop je weinig in tijden van brute agressie. Wat is onze vrijheid en die van een ander ons nog waard?
