In het kader van 80 jaar vrijheid schrijft onze directeur Ewout van der Horst dit voorjaar een wekelijks blog over de actuele waarde van vrijheid. In deze aflevering staat de vrijheid van levensovertuiging centraal.
Op 25 juli 1941 trokken Deventer NSB’ers, bewapend met breekijzers, bijlen en knuppels, op naar de synagoge aan de Golstraat. Ze forceerden de deuren van het godshuis en sloegen het interieur kort en klein. Zelfs de heilige joodse boeken ontkwamen niet aan hun vernielzucht. De politie zag geen mogelijkheid om tegen het geweld van de nazi-handlangers op te treden. De actie vormde een zoveelste waarschuwing aan het adres van de Joodse Deventenaren. Toch konden weinigen zich voorstellen dat anderhalf later honderden van hen niet meer in leven zouden zijn. In totaal zijn ruim vierhonderd Joodse Deventenaren tijdens de Tweede Wereldoorlog vermoord, met medewerking van menig Nederlander.
Ruim 80 jaar na dato blijft de Jodenvervolging een afschrikwekkend voorbeeld van hoe een beschaving ineen kan storten. Onze grondwet laat er gelukkig geen misverstand over bestaan: Iedereen die zich in Nederland bevindt, wordt in gelijke gevallen gelijk behandeld. Discriminatie op basis van godsdienst, huidskleur, seksuele voorkeur of welke grond dan ook is keihard verboden. Deze eerste bepaling uit onze grondwet is allesbehalve woke, maar een weerslag van harde lessen uit onze geschiedenis. Machthebbers mogen hun positie niet misbruiken om kwetsbare groepen achter te stellen. Het beschavingspeil van een samenleving valt mede af te lezen van de omgang van minderheden. Juist in de systematische vervolging van Joden, communisten, gehandicapten en tal van andere groepen liet het nazisme zich van zijn meest duistere kant zien.
President Roosevelt sprak over de vrijheid van ieder persoon om God op zijn eigen manier te aanbidden. Tegenwoordig zijn we eerder geneigd te spreken van levensovertuiging. Voor veel Nederlanders heeft de persoonlijke betekenis van een God afgedaan. Evengoed zijn er nog miljoenen mensen die veel waarde hechten aan hun godsdienst. Of het nu christenen, hindoes of moslims zijn. Voor hen is de vrijheid van godsdienst heel principieel en voelbaar. Maar hoe respectvol en tolerant zijn we ten opzichte van andersdenkenden? In hoeverre zijn moslims in Nederland vrij in het uiten van hun geloofsovertuiging?
Aandacht en begrip voor andere levensvisies is een wezenskenmerk van iedere bloeiende beschaving. Verschillen mogen er zijn. Hoe graag mensen ook met gelijkgestemden omgaan, er valt veel zelfinzicht en voldoening te halen uit contact met andersdenkenden. Tolerantie en respect zijn van groot belang voor een leefbare samenleving. Kernbegrip van de christelijke en filosofische traditie van Europa is dat je een ander niet aandoet wat jij zelf ook niet wilt meemaken. Jouw handelen zou niet ten koste van een ander moeten gaan. Wat zien we van die oeroude wijsheid momenteel terug?
