Morgenavond, 1 augustus 2024, staat de return van Go Ahead Eagles tegen SK Brann op het programma. De Deventer voetbalclub reist af naar het Noorse Bergen waar het de volgende voorronde van de UEFA Conference League probeert te bereiken.
In de thuiswedstrijd speelde Go Ahead Eagles met 0-0 gelijk. Ondanks een aantal goede kansen wist de ploeg van Paul Simonis niet te scoren. Deventer en Bergen hebben een lange gemeenschappelijke geschiedenis die teruggaat tot de middeleeuwen. In die tijd was de Hanze een belangrijke verbindende factor voor onze diepgewortelde handelsbetrekkingen.
Deventer x Bergen
Deventer kooplieden die tijdens de Hanzeperiode handeldreven met de Noorse stad Bergen, verenigden zich in de veertiende eeuw in het Bergenvaardersgilde. De belangrijkste handelswaar was de stokvis. Stokvis is de naam voor kabeljauw, die aan stokken te drogen hing. De handel in stokvis was zo belangrijk dat sommige kooplieden zelfs gedurende langere tijden in Bergen woonden. Op de jaarmarkten in Deventer was stokvis één van de belangrijkste producten. Vis was in de middeleeuwen het meest gegeten volksvoedsel.
De Bergenvaarders hadden een eigen gildenhuis, de herberg Sint Olaf in de Lange Bisschopstraat, op de hoek van de Sandrasteeg. In de Lebuinuskerk was een kapel gewijd aan hun patroon Sint Olaf. Op een gewelfschildering in de Olafkapel zie je het wapen van de Bergenvaarders, dat bestond uit een halve adelaar en een gekroonde stokvis. Ook in de Noordenbergstraat in Deventer vind je nog een herinnering aan de Bergenvaarders. Boven in een oud pakhuis zie je een uithangbord in de vorm van een gekroonde stokvis.
What the Hanze?!
Denkend aan een Hanzestad zie je misschien een stad voor je met pittoreske straatjes, pleintjes en oude huizen van baksteen. De middeleeuwse oorsprong van Deventer is, zowel in het straatbeeld als in gebouwen, nog altijd zichtbaar in de binnenstad. Recente straten in Deventer zijn vernoemd naar Europese handelssteden. Afgelopen jaar vierden negen Hanzesteden in Nederland 800 jaar Hanze gedachtengoed. Hieruit blijkt dat de Hanze nog steeds belangrijk voor Deventer is. Maar wat betekende de Hanze voor Deventer? Welke plek nam de stad binnen het internationale handelsnetwerk in? En wat vinden we nog terug van het rijke verleden van Deventer en de Europese handel?
Handelen in Deventer
In de vroege middeleeuwen waren de Lage Landen veel minder dicht bewoond dan tegenwoordig. Her en der waren er boerennederzettingen of kerkdorpen zoals Deventer aan de IJssel. Grote uitzonderingen waren bisschopsstad Utrecht en handelsplaats Dorestad. Met de komst van de plunderende Vikingen in de 9e eeuw trokken veel handelaren uit Dorestad en de bisschop uit Utrecht naar het veilige Deventer. Kooplieden namen verre handelscontacten mee en de tijdelijke komst van de bisschop betekende een groeiende vraag naar luxegoederen en een sterke machtspositie. Op het kruispunt van landwegen en de IJssel groeide Deventer binnen een paar eeuwen uit tot een van de meest vooraanstaande, zelfstandige handelssteden van ons land.
Hoe ging het handelen in een stad als Deventer?
De handel in Deventer vond voornamelijk plaats tijdens de jaarmarkten, die vijf keer per jaar plaatsvonden. Een torenkraan aan de IJsselkade zorgde voor ontscheping van zware ladingen. Deze goederen werden vaak direct aan de kade verhandeld. De Brink was vanaf de 13e eeuw het voornaamste marktplein. Hier werden zowel bulk- als luxegoederen verhandeld. De handel in rogge had bijvoorbeeld een eigen plaats op de Brink, de roggestapel. De lakenhandel had een eigen gebouw aan het Grote Kerkhof, het zogenaamde ‘wanthuis’. In verband met de geur vond vis- en groentehandel plaats buiten de stadspoorten.
Handelswaren
Koekstad en Stokvissengat zijn twee hedendaagse bijnamen voor Deventer die onlosmakelijk verbonden zijn aan de Hanze en handel. De jaarmarkten in de stad betekenden wekenlange drukte. Producten uit alle windstreken vulden de stad met geuren en kleuren. De markt lag vol met goederen die werden aangeprezen door handelaren uit het Nederduitse taalgebied. Vanuit het Rijnland (Duitsland) werd veel keramiek en wijn maar ook tufsteen geïmporteerd. Uit Scandinavië kwam vis op de markt terecht. Ook barnsteen, gewei en pelzen kwamen van de Oostzeekust. Deze goederen vonden vanuit Deventer verdere verspreiding over het gehele Hanze-gebied. De jaarmarkt was ook de plek voor exotische en luxeproducten. Specerijen als peper belandden bijvoorbeeld vanuit India, via Italiaanse steden, in Deventer op de markt. In de Noorse stad Bergen werd stokvis in grote hoeveelheden verhandeld. Deze gedroogde kabeljauw bleef jarenlang goed maar stonk verschrikkelijk.
Handelsreizen
Deventer handelaren gingen zelf ook op pad. Voorbeelden zijn de handel op de Noorse stad Bergen en het Deense gebied Schonen. Een reis over zee was erg gevaarlijk. Daarom voer een schip vrijwel nooit alleen. Bovendien bleef het schip dicht bij de kust en oriënteerde zich aan de hand van herkenningspunten op land. ’s Winters was het te slecht weer voor lange zeereizen. Om zo lang mogelijk voordeel van handel te genieten, overwinterden sommige handelaren in nederzettingen zodat ze er in het voorjaar als eersten bij waren. In het Deense deel van het Oostzeegebied hadden Hanzesteden hun eigen handelspost of vitte. Binnen een vitte golden de rechten van de moederstad. Buiten de directe invloedsfeer hadden de Hanzesteden gezamenlijke hoofdkantoren zoals het Kontor in het Noorse Bergen of het Belgische Brugge. Het waren afgesloten handelsgebieden binnen de stad, opnieuw met eigen rechtspraak.
Hoe zag een kogge eruit?
De kogge is een van de meest herkenbare symbolen van de Hanze. Dit scheepstype is ontwikkeld vanuit Scandinavische modellen, ook wel knarren genoemd. Maar een kogge was aanzienlijk groter. Het laadvermogen lag tussen de 200 en 250 ton en de lengte was tot zo'n 30 meter lang. Dit betekende dat een kogge veel wind nodig had om vooruit te komen en diep in het water lag. Het is dan ook maar de vraag of Deventer de gehele Hanze periode voor alle Koggeschepen bereikbaar was. Ondanks log vormgegeven, kon een kogge goed manoeuvreren. Dit kwam onder andere door de toepassing van een zogenaamd stevenroer. Om goed overzicht te houden op zee was aan de achterkant van het schip vaak een soort houten kasteel aangebracht.
Wat waren handelsroutes over water en land?
Handelen in de Hanze staat vooral bekend om de handel in de havensteden. Steden als Bergen, Lübeck, Rostock en Danzig lagen allemaal aan de kust. Riviersteden als Keulen, Zutphen en natuurlijk Deventer waren ook aangehaakt op het handelsnetwerk. Rivieren waren de snelwegen van de middeleeuwen. Toch was er ook handel over land al is het maar omdat niet alle steden over water bereikbaar waren. Vanuit Duitsland kwamen ieder jaar duizenden handelaren met wagens richting de Deventer jaarmarkten. Op sommige plaatsen zijn deze middeleeuwse wegen nog te herkennen. Zoals de Holterweg in Deventer. Door het aanleggen van greppels en sluizen probeerde Deventer deze weg begaanbaar te houden. En of je nou als handelaar over de IJssel kwam of via land, tol moest vrijwel altijd betaald worden...
Wedstrijdinformatie
De wedstrijd tussen Go Ahead Eagles en SK Brann begint om 19:00 uur en wordt uitgezonden op Ziggo Sport. De IJslandse scheidsrechter Ívar Orri Kristjánssonmoet moet de wedstrijd in het Brann Stadion in Bergen in goede banen zien te leiden.
