Blog: Impact van koloniaal denken centraal in boek over Toegoenezen

Elke maand schrijft onze directeur Ewout van der Horst een blog met Deventerse verhalen.

In de barre winter van 1963 leerde Nederland de Toegoenezen kennen. Bijna 200 mensen telde de gemeenschap, die in houten barakken op de heide bij Westerbork het Elfstedentochtweer moesten trotseren. Oorspronkelijk kwamen ze uit het dorp Toegoe op West-Java. Na de Indonesische onafhankelijkheid was een groot deel van de pro-Nederlandse dorpelingen op de vlucht geslagen. In Nieuw-Guinea hadden ze met succes een nieuw dorp gesticht. Nu waren ze door de afgedwongen overdracht van dit laatste Aziatische rijksdeel aan Indonesië opnieuw huis en haard kwijtgeraakt.

Veel migranten uit Nieuw-Guinea vonden een veilig heenkomen in het moederland. Zo niet de Toegoenezen. Op verzoek van enkele dorpsoudsten onderzocht Nederland de mogelijkheid om de groep naar Suriname door te laten reizen. Hier zouden ze als landbouwers aan de slag kunnen. Voormalig koloniale ambtenaren begeleidden het verkennende onderzoek. Daarbij was de landbouwkundige kennis deze experts van doorslaggevend belang en niet de behoeften van de Toegoenezen. Daarnaast was huisvesting van de Toegoenezen in Suriname goedkoper dan in Nederland.

Hoewel onafhankelijkheid nog even op zich liet wachten, kwam de Surinaamse kolonie in deze tijd steeds meer op eigen benen te staan. De Surinaamse regering stelde vanuit politieke overwegingen allerlei voorwaarden aan de komst van de Toegoenezen. Ze mochten vooral de eigen bevolking geen concurrentie aandoen. Het uiteindelijk resultaat was dat de gemeenschap op de compleet vervallen plantage Slootwijk in de binnenlanden terechtkwam. De onderneming was door de eigenaar, de Nederlandsche Handel-Maatschappij, als onrendabele investering afgeschreven. Toch kocht de Nederlandse staat het voormalige tranendal voor slaafgemaakten uit Afrika voor een serieus bedrag aan. De Toegoenezen werden als proefkonijnen voor het karretje van de landbouwkundige ingenieurs gespannen.

Het project Slootwijk-Toegoe was gedoemd te mislukken. Hoeveel sinaasappels of grapevruchten de Toegoenezen ook oogsten, er was amper afzetmarkt voor. De rottende vruchten gingen met kratten tegelijk de rivier in. Toch hielden de Nederlandse betrokkenen het project vier jaar lang in de lucht. Het welwillende deel van de Toegoenezen probeerde er met hard werken en ondernemingszin het beste van te maken. Ze legden zich bijvoorbeeld op pluimvee of varkens toe. De andere helft van de gemeenschap gooide de kont tegen de krib. In Nederland was hen een heel ander beeld voorgehouden! Ze waren liever in het koude kikkerlandje gebleven, waar ze via fabrieksarbeid en scholing in beperkte tijd al behoorlijk hun draai hadden gevonden.

Het stuitende van deze geschiedenis is de manier waarop de Nederlandse ambtenaren en landbouwdeskundigen de Toegenezen behandelden. De mensen waren allang van de landbouw vervreemd. Ze hadden in Nieuw-Guinea bijvoorbeeld succesvolle bouwondernemingen gehad. Maar in de ogen van de witte Nederlanders waren de Toegoenezen ‘lui’ – een typisch koloniaal stereotype over gekleurde mensen. Er werd niet naar ze geluisterd. Enkele hardwerkende landbouwers werden als voorbeeld gesteld voor de rest, hoewel overduidelijk was dat er geen toekomstperspectief voor de groep in Suriname was.

In mijn boek ‘De Toegoenezen. Kinderen van het kolonialisme’ heb ik deze bijzondere geschiedenis uitgebreid uit de doeken gedaan. Daarbij krijgt de periode in Suriname extra aandacht, omdat de vele archieven over Slootwijk nog nooit systematisch zijn ontsloten. Deze pijnlijke jaren vormden een anticlimax voor de eeuwenlange loyaliteit van deze bevolkingsgroep aan het Nederlandse koloniale gezag. Na drie eeuwen pikte een deel de betweterigheid van de Nederlanders niet langer. Er zijn meer perspectieven dan die van de witte, westerse man. Die omslag in denken maakte voor mij dit onderzoek zo waardevol. Op 12 juli om 13 uur licht ik dit bij mijn boekpresentatie in de Bergkerk van Deventer nader toe. Wees welkom!

Het boek ‘De Toegoenezen. Kinderen van het kolonialisme’ verschijnt bij WBOOKS en is voor € 24,95 euro verkrijgbaar.