Landgoed de Kolk: oase van rust tussen Deventer en Schalkhaar

Bron: #DeventerVerhalen | Door: Ralph Klein Bussink

Ingeklemd tussen Deventer en Schalkhaar ligt landgoed de Kolk. Een groene oase met een rijke historie, zo weet Jan Jeurnink die opgroeide op het landgoed en zich inzet voor het behoud ervan. ‘Af en toe kun je hier zelfs een ijsvogel aantreffen.’

Het verhaal over landgoed Kolk gaat ver terug het bestond al in 1759. Het gebied, ingeklemd tussen de spoordijk Deventer-Zutphen, het Overijssels kanaal, Nico Bolkensteinlaan en sportvelden de Rielerenk, is ook bekend als De Wijtenhorst. In dit natuurgebied ligt ook De Douwelerkolk, een grote vijver. Tevens heeft tot er in de jaren zestig Huize de Kolk gestaan. Op dit moment wordt er door Stichting de Groen Knoop hard gewerkt om het landschapspark in oude luister te herstellen. Via deze stichting kwam ik in contact met oud-bewoner Jan Jeurnink die graag meer verteld over de omgeving waar hij opgroeide.

Twee kamers
Wonen op een landgoed was vroeger voorbehouden aan de adel. Op mijn vraag: “Heeft u blauw bloed?” begint Jan Jeurnink, 74 jaar oud en inmiddels woonachtig in Schalkhaar, hartelijk te lachen. Jan: ‘Nee, hoor ik ben in 1949 op buitengoed de Kolk geboren. Het verschil met een landgoed is dat een buitengoed een tijdelijke woonplek is. Het was het buitenverblijf van de familie Wijtenhorst, die er vooral in de zomer verbleef. Later dat jaar werd het eigendom van de gemeente Deventer. Net na de Tweede Wereldoorlog was er gebrek aan woonruimte. Mijn ouders wilden trouwen en konden toen op Huize de Kolk, wat was gevestigd op het landgoed, twee kamers huren. Er was geen stromend water en ook geen elektriciteit. De keuken en andere voorzieningen werden gedeeld.’

Een soort eiland
‘Huize de kolk in beeld brengen is mijn drijfveer, want wie de geschiedenis van zijn omgeving niet kent, weet niet waar hij woont. Vandaar dat ik me inzet voor het unieke karakter van het gebied en daarmee mijn persoonlijke geschiedenis. Vroeger was hier vooral een Hollands landschap: kleine weggetjes omzoomd met meidoorn. Boerderijen zoals Mensink en Wannink. Veel vogels, hazen en konijnen. De plek waar nu het Deventer Ziekenhuis staat, was een beschermd vogelbroedgebied. Als je nu wandelt op de Wijtenhorst is het een soort eiland, ingeklemd tussen Deventer en Schalkhaar. In het voorjaar bloeien er stinzenplanten en Lelietjes van Dalen.’

Mest en stadsafval
‘Het landschap is in de loop der eeuwen veranderd. Het is ontstaan in de laatste ijstijd. Dekzand ging stuiven en vormde verhogingen in het landschap. Daarop werden huizen gebouwd. De akkers die zo ontstonden werden opgehoogd met mest en het stadsafval van Deventer. Zo ontstond de Rielerenk. Hier stonden in vroegere tijden 14 boerderijen. Hiervan zijn er nog twee over. De rest is afgebroken, uitgebrand of in Tweede Wereldoorlog verwoest.’

Werkgroep Rielerenk-Douwelerkolk
“Toen het ziekenhuis gebouwd werd in 2008, heeft een aantal inwoners van Schalkhaar, waaronder ikzelf, de werkgroep Rielerenk-Douwelerkolk opgericht om ervoor te zorgen dat er in de omgeving van de Douwelerkolk geen woningbouw zou plaats vinden. Het ziekenhuis zorgde totaal voor een andere indeling van het gebied. Daardoor is er een hoop in het landschap aangetast. De Nico Bolkensteinlaan verving de kleine niet verharde wegen. Oorspronkelijk wilde men deze weg door de kop van de kolk aanleggen. Dat hebben wij weten te voorkomen.’

Natuur en cultuur
‘In 2022 hebben wij vanuit de werkgroep Rielerenk-Douwelerkolk samen met de natuurwerkgroep De Groene Knoop de toegangspoort van het landgoed in ere hersteld. Bruggetjes aangelegd om zo verbinding te scheppen tussen natuur en cultuur. Op deze manier onderstrepen wij het unieke karakter van dit gebied. Er vliegen vleermuizen, er zijn verschillende soorten eenden. Af en toe kun je zelfs een ijsvogel aantreffen. Wij willen de padenstructuur van de Engelse landschapstuin weer zichtbaar maken. Het is en blijft een bijzonder gebied. Fijn om in te wandelen en op aangewezen paden mag je “los” gaan op je mountainbike. Kortom: hier is oog voor de natuur- en cultuurhistorische waarde van het gebied.’

Jongetje op klompen
‘Regelmatig wandel ik zelf in het gebied. Als ik dan mijn ogen dicht doe, is het net of ik terug ben, als 5-jarig jongetje. Het statige huis met de grote hal en prachtige trap. De licht groene kleur van de wanden. Het contact met boer Klein Ovink. Het jongetje op klompen trots als een pauw met z’n kruiwagentje. Dan ruik ik weer de Lelietjes van Dalen. Zie het mooie groene gras, hoor ik bijen zoemen. Als ik mijn ogen open, dan zie ik een totaal ander landschap voor me. Het huis is afgebroken. Op de plek waar het stond zijn in 2022 acht eiken palen geplaatst die de contouren van het huis aangeven. Toch is het nog altijd een oase van rust. Ik hoop dat door onze inzet het unieke karakter als een compact eiland tussen Deventer en Schalkhaar behouden blijft voor het nageslacht.’

Naschrift:
De Douwelerkolk maakt deel uit van het landgoed De Kolk, waarop huize De Kolk van 1759 tot 1966 het beeld bepaalde. Het landgoed (inclusief landerijen) werd in 1836 door Eva Alida Pape, weduwe van Jan van der Wijck, verkocht aan Jan Jacob Wijtenhorst. In 1949 werd het eigendom van de gemeente Deventer. Het gebied is nu een vrij toegankelijk wandelpark. Het is dus niet alleen een prachtig gebied om te wandelen en fietsen, maar ook een met een rijke geschiedenis.
Bron: www.deventer.info

Uit recent onderzoek is naar voren gekomen dat de Douwelerkolk geen oude IJsselarm is zoals werd gedacht, maar een overblijfsel van een dijkdoorbraak.

Fotografie: Viorica Cernica

Verhalenproject
#DeventerVerhalen is een initiatief van erfgoedorganisatie Deventer Verhaal in samenwerking met Bibliotheek Deventer en vele andere gemeentelijke partners zoals Raster. 

Het doel is om Deventenaren met elkaar in gesprek te laten gaan over hun persoonlijke verbinding met stad, dorp of wijk en dat echte Deventer gevoel vast te leggen in verhalen op dit platform. #DeventerVerhalen gaat op zoek naar de identiteit van Deventer door persoonlijke verhalen te presenteren aan een breed publiek.

Alle verhalen zijn verzameld door vrijwilligers. Iedereen uit gemeente Deventer kan zich aanmelden om aan het project deel te nemen.