Vivat Van der Capellen!

Elke maand schrijft onze directeur Ewout van der Horst een blog met Deventerse verhalen.

Soms verschijnt er een boek dat je als schrijver zelf had willen maken. Ooit schreef ik mijn afstudeerscriptie over persvrijheid in de achttiende eeuw. Sindsdien heb ik grote belangstelling voor de figuur van Joan Derk van der Capellen, de Gelders-Overijsselse edelman die zich tegen zijn eigen regentenstand keerde en daarmee de klaroenstoot gaf voor de democratisering van Nederland. Zijn belangrijkste wapen: het geschreven woord.

Mijn voornemen voor een eigentijdse biografie over Van der Capellen heb ik nooit waargemaakt. Misschien maar beter ook. Afgelopen najaar belandde het boek ‘De burgerbaron’ van historicus Luc Panhuysen op mijn leesstapel. Zijn uitgebreide portret van Overijssels grootste politicus ooit is een waar leesgenot. Panhuysen heeft een prachtig en toegankelijk verhaal over de politieke strijd van het Overijsselse statenlid tegen de gevestigde orde geschreven. Alleen al voor zijn schrijfstijl neem ik mijn pet diep af.

Hoe zat het alweer? Van der Capellen was een voorloper in de strijd voor - wat de Fransen zouden noemen – vrijheid, gelijkheid en broederschap. Als geboren edelman kwam hij tot het inzicht hoe juist de adel eeuwenlang de vrijheid van de burgers beknotte. Als Overijssels statenlid richtte hij zijn pijlen vooral op de afpersing van Twentse boeren door hun drost Van Heiden Hompesch en het nationale wanbeleid van stadhouder Willem V. Dat laatste deed hij in het geruchtmakende anonieme pamflet Aan het volk van Nederland. Zijn ongehoorde protesten en tijdelijke afzetting als statenlid brachten in het hele land burgers op de been die zich succesvol met de politiek gingen bemoeien.

Deventer had in deze revolutionaire tijd een pioniersrol. Van der Capellen noemde de IJsselstad ‘een kweekschool voor patriotten’. Zo maakte de Deventer burgerij zich als eerste stad in Nederland hard voor erkenning van de onafhankelijkheid van de Verenigde Staten. Het gonsde van de politieke discussies in de stad, mede aangejaagd door hoogleraren en studenten van het Athenaeum Illustre. Maar liefst een vijfde deel van de bevolking ondertekende een verzoekschrift voor afschaffing van de drostendiensten en terugkeer van Van der Cappelen als statenlid.

Van der Capellen overleed op het hoogtepunt van zijn roem in 1785. Je blijft je verbazen hoe Willem V twee jaar later met hulp van de Pruisen een gewelddadig einde maakte aan de prille democratisering in Nederland, zoals zijn voorouders in 1618 en 1650 via staatsgrepen aan de macht bleven. En hoe de Oranjes na de Franse tijd opnieuw op de pluche zitting konden nemen. Alsof de vrijheidsstrijd van Van der Capellen voor niets was geweest. Gelukkig heeft zijn baanbekende pleidooi voor democratisering in veel andere opzichten goed uitgepakt.